Czy można podważyć wydziedziczenie i odzyskać zachowek?

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

„Wskazana w testamencie przyczyny musi być jednak rzeczywista i uzasadniona. Wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze przesądza o skuteczności wydziedziczenia. Dana przyczyna bowiem musi rzeczywiście istnieć, stąd też spadkobierca bezpodstawnie wydziedziczony może dochodzić zachowku, powołując się na bezzasadność wydziedziczenia. Także spadkobierca wydziedziczony w testamencie, któremu już z innych przyczyn nie służy roszczenie o zachowek, może w celu ochrony innego interesu prawnego - żądać ustalenia, że wydziedziczenie jest bezpodstawne” (wyr. SN z dnia 9 grudnia 1974 r., sygn. akt I CR 873/74).

W pierwszej kolejności zasadne jest wskazanie, iż mogą Państwo walczyć z treścią testamentu poprzez wskazywanie, iż ten został sporządzony wadliwie z uwagi na stan zdrowia mamy oraz brak podstaw do Państwa wydziedziczenia. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• pod wpływem groźby.

Co prawa nie pisze Pan, że mama była osobą schorowaną, ale nie oznacza to, że nie można walczyć w ten sposób w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Zachodzi pytanie, o ile choroba jakakolwiek występowała, na ile mogła wpływać na jej stan, wyłączając świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Jeżeli nie udałoby się podważyć testamentu, to nie pozbawia to Państwa prawa do walki o zachowek. Jednak wówczas po zakończeniu sprawy o stwierdzenie nabycia spadku w ramach postępowania zawisłego przed sądem z Państwa powództwa miałby Pan możliwość wykazania, że podstawy wydziedziczenia podane w testamencie nie są prawdziwe.

Zgodnie z poglądem wyrażonym w tezie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13 stycznia 2011 r., sygn. akt I ACa 1021/10, „samo posłużenie się przez spadkodawcę sformułowaniem, że spadkobierca uporczywie nie dopełniał obowiązków rodzinnych bez wskazania rodzaju obowiązków, nie jest wystarczające.” W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 19 sierpnia 2005 r., sygn. akt VI ACa 302/2005 w którego uzasadnieniu wskazano, iż „zgodnie z treścią art. 1009 kc przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Nie musi ona zostać wyraźnie podana, ale treść testamentu powinna umożliwiać ustalenie tej przyczyny. Wydziedziczenie jest nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu, nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna wydziedziczenia zachodziła”.

Jako przykład zaniedbywania więzi rodzinnych wskazać należy na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2002 r., sygn. akt II CKN 1397/2000, w którym wskazano, iż „w pojęciu »zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych« mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych”.

Literatura przedmiotu wskazuje, iż „uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, co w zasadzie powinno istnieć w chwili dokonania wydziedziczenia, jest także jedną z jego przyczyn. Obowiązki rodzinne - to nie tylko obowiązki alimentacyjne, ale także np. opieka nad spadkodawcą, która jest niezbędna ze względu na stan zdrowia lub wiek” (E. Skowrońska-Bocian, Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2007).

Dla skutecznego wydziedziczenia nie może bowiem występować jedynie nie dopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Owo nie dopełnienia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych musi być uporczywe. Podobny pogląd przyjmuje Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 4 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 887/12 zgodnie z którym „przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 k.c. polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie takie odnosić się musi do osoby spadkodawcy i dotyczyć niedopełniania obowiązków rodzinnych właśnie względem niego. Doktryna podaje liczne przykłady takiego zachowania, jak np.: niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie. Jednak co więcej – zachowanie takie musi nosić cechy uporczywości, czyli być długotrwałe lub wielokrotne. Ocena wykonywania obowiązków rodzinnych, o których mowa w tym przepisie, a obejmujących nie tylko obowiązek alimentacyjny, ale także m.in. obowiązek pieczy i pomocy w chorobie, czy w związku ze stanem zdrowia, jak też w związku z innymi trudnościami życiowymi nie może być jednak oderwana od realiów określonego przypadku”.

Z uwagi na powyższe, każda tego rodzaju sprawa wymaga indywidualnej oceny nie tylko zachowania wydziedziczonego, ale także zachowania samego spadkodawcy. Wyraźnie bowiem podkreślić należy, iż by wydziedziczenie było skuteczne, konieczne będzie wykazanie, że Państwo mieli obiektywne możliwości podjęcia kontaktu z matką.

Pogląd taki prezentowany jest w tezie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 23/14, zgodnie z którym „dla zasadności wydziedziczenia nie ma decydującego znaczenia wola spadkodawcy, lecz obiektywne istnienie ściśle przewidzianych przez ustawodawcę w art. 1008 k.c. podstaw wydziedziczenia”.

Innymi słowy w chwili obecnej musi Pan dążyć do zebranie dowodów, z których będzie wynikało, że podstawy wydziedziczenia są niezasadne.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 887/12
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 23/14
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2002 r., sygn. akt II CKN 1397/2000
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1974 r., sygn. akt I CR 873/74

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.