Podział nieruchomości po zmarłych rodzicach, jak rozwiązać spory między rodzeństwem?

Dziedziczenie ustawowe

Jeżeli Pana mama nie sporządziła testamentu, w grę wchodzić będzie dziedziczenie ustawowe w tzw. pierwszej grupie spadkobierców.

Zgodnie z art. 931 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny „w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku”. „Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych”. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych (art. 931 § 2).
W sytuacji, gdy w chwili śmierci spadkodawca nie pozostawał w związku małżeńskim, a posiadał dzieci, dzieci spadkodawcy są powołane do spadku z ustawy w częściach równych.

Stosownie do art. 926 § 1 „powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu”. Udziały poszczególnych spadkobierców w spadku mogą się wyrażać jedynie w określonych ułamkach, wyczerpujących całość spadku, co jest wyrazem ogólnej reguły dziedziczenia, niezależnej od podstawy powołania. W przedstawionym stanie faktycznym spadek po mamie, z mocy ustawy, nabył - w częściach równych (po 1/2) – Pana brat i Pan.

Decyzja spadkobierców co do spadku

Spadkobiercy nabywają spadek z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy. W okresie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, może on podjąć decyzję, czy przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź czy przyjmuje spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też czy odrzuca spadek.

Zgodnie z art. 1015 „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”.

Dowiedzenie się o tytule powołania do spadku należy pojmować jako powzięcie przez spadkobiercę wiarygodnej informacji o tym, że został on do danego spadku powołany z ustawy albo z testamentu. Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu, jego spadkobierca dowiaduje się o tytule swego powołania, gdy dotrze do niego wiadomość o śmierci spadkodawcy. W sytuacji gdy spadkobierca ustawowy powołany w bliższej kolejności odrzucił spadek, spadkobierca dochodzący do dziedziczenia w dalszej kolejności dowiaduje się o swoim tytule powołania, gdy dociera do niego wiadomość o tym odrzuceniu (podobnie w przypadku uznania za niegodnego spadkobiercy, który miał dziedziczyć w bliższej kolejności). Termin do złożenia oświadczenia spadkowego biegnie zatem indywidualnie dla każdego spadkobiercy.

Wynikający z art. 1015 § 1 termin ma charakter terminu zawitego (prekluzyjnego) prawa materialnego do wykonania prawa kształtującego, wobec czego uwzględniany jest przez sąd z urzędu i nie podlega przywróceniu czy przedłużeniu.

Z kolei w myśl art. 1018 § 3 „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem”. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. Oświadczenie składane przed notariuszem powinno mieć formę aktu notarialnego.

Kwestie dotyczące przyjęcia lub odrzucenia spadku regulują także przepisy proceduralne – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego. Zgodnie z art. 640 § 1 i 2 „oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku. Notariusz nie przesyła oświadczenia, jeżeli zarejestrował akt poświadczenia dziedziczenia. Oświadczenia, o których mowa powyżej, mogą być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku”. Stosownie do art. 643 „o odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie znane sądowi spadku osoby, które zgodnie z treścią oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia”.

Jeżeli spadkobierca w ciągu sześciu miesięcy od chwili, w której dowiedział się o tytule powołania do spadku nie złoży żadnego oświadczenia (czy to przed sądem, czy też notariuszem), po upływie tego okresu, z mocy ustawy, nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego).

Stwierdzenie nabycia spadku

W dalszym kroku konieczne będzie stwierdzenie nabycia spadku. W tym przypadku również można to zrobić dwutorowo:

1. składając wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu rejonowego właściwego miejscowo wg miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy albo
2. przed notariuszem, który w obecności spadkobierców (w tym przypadku Pana i Pana brata) sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia, a następnie dokona jego rejestracji.

Od dnia, w którym uprawomocni się postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo od dnia sporządzenia zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, zacznie biec sześciomiesięczny okres na złożenie zeznania podatkowego o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych, na podstawie którego możliwe będzie uzyskanie zwolnienia podatkowego.

Zwolnienie z podatku od spadku

Na podstawie art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn „zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę” (czyli przez osoby z tzw. grupy 0). Jak wspomniałam wcześniej, zwolnienie to co do zasady stosuje się pod warunkiem, że wymienione osoby zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego - w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. Zgłoszenie to dokonywane jest na formularzu SD-Z2.

Dział spadku

Przechodząc dalej do kwestii działu spadku, należy wskazać, że można go dokonać na dwa sposoby:

1. w umowie – umowny dział spadku,
2. w drodze postępowania przed sądem – sądowy dział spadku.

Aby mógł zostać dokonany umowny dział spadku, współspadkobiercy muszą pozostawać w ścisłej zgodzie co do wszystkich aspektów działu spadku. Współspadkobiercy muszą być zgodni co do tego, czy dział w ogóle jest potrzebny, w jaki sposób zostanie dokonany i w jakiej formie zostanie dokonany. Innymi słowy, osoby zainteresowane działem spadku muszą być zgodne co do tego, jakie przedmioty lub prawa przypadają poszczególnym spadkobiercom, w jakiej części ma to nastąpić, a także czy podział spadku ma nastąpić przez podział faktyczny (przyznanie rzeczy lub prawa pewnej osobie), czy też podział cywilny (sprzedaż i podział uzyskanej sumy pomiędzy spadkobierców). Konieczne jest też dojście do porozumienia co do wysokości, terminu i sposobu zapłaty wszelkich ewentualnych spłat i dopłat.

Brak zgody przesądza o niemożliwości zawarcia umowy. Co ważne, jeśli chociaż jeden ze współspadkobierców będzie żądał rozstrzygnięcia sposobu działu spadku przez sąd, to nie może zostać w żaden sposób przymuszony do przeprowadzenia umownego działu spadku.

Stronami umowy o dział spadku muszą być wszyscy współspadkobiercy. Brak możliwości osiągnięcia porozumienia w jakiejkolwiek kwestii oznacza konieczność przeprowadzenia sądowego działu spadku. Z uwagi na to, że w skład masy spadkowej wchodzi udział w nieruchomości, umowa o dział spadku musiałaby zostać zawarta w formie aktu notarialnego.

Z kolei sądowy dział spadku może nastąpić na wniosek któregokolwiek ze spadkobierców. Z wnioskiem o dokonanie sądowego działu spadku można wystąpić w dowolnym terminie – w tym przypadku nie występuje jakikolwiek okres przedawnienia. W toku postępowania o sądowy dział spadku ustalany przez sąd jest przede wszystkim skład majątku spadkowego oraz jego wartość. Sąd w postępowaniu działowym rozstrzyga również o istnieniu zapisów zwykłych, które mają za przedmiot rzeczy lub prawa należące do spadku, o wzajemnych roszczeniach między współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych użytków, poczynionych nakładów i spłaconych długach spadkowych.

Wybór sposobu podziału majątku spadkowego następuje po ustaleniu składu i wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku spadkowego. Przedmioty majątku spadkowego można podzielić fizycznie i przyznać je poszczególnym spadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów. Możliwe jest przy tym ustalenie dopłat, jeśli wartość przyznanych części nie odpowiada wielkości udziałów osób uprawnionych.

Oprócz tego możliwe jest przyznanie przedmiotów w całości jednemu lub niektórym spadkobiercom. Z reguły mają oni obowiązek dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Można również przyznać jakiś przedmiot lub przedmioty dwóm lub więcej współspadkobiercom jako współwłasność w częściach ułamkowych. Następuje to na ich żądanie (art. 1044 Kodeksu cywilnego).

Sąd może także dokonać tak zwanego podziału cywilnego rzeczy należących do spadku – dokonywana jest ich sprzedaż, a uzyskana suma dzielona jest między współspadkobierców w stosunku do wielkości udziałów przysługujących im w spadku.

Sąd ocenia, który ze sposobów podziału należy wybrać w danym przypadku. Jest on jednak związany sposobem podziału wskazanym przez uczestników postępowania, chyba że wybrany przez nich sposób jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony interes uprawnionych osób. W toku podziału sąd powinien uwzględnić wolę spadkodawcy wyrażoną w testamencie.

Zgodnie z art. 1038 § 1 Kodeksu cywilnego „sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Z ważnych powodów można go ograniczyć do części spadku”. Mogą one wystąpić na przykład wtedy, gdy istnieje wątpliwość, czy niektóre przedmioty były własnością spadkodawcy. Jeśli dział nie objął całego majątku spadkowego, to należy dokonać działu uzupełniającego.

Podsumowując, jako zstępni z tzw. zerowej grupy podatkowej, zarówno Pan jak i Pana brat możecie uniknąć płacenia podatku składając – po stwierdzeniu nabycia spadku – każdy w swoim urzędzie skarbowym zeznanie SD-Z2.

Jeżeli chodzi natomiast o kwestię podziału spadku, tutaj decydujące znaczenie ma, czy porozumie się Pan z bratem w tej kwestii. Niewątpliwie umowny dział spadku jest o wiele szybszy i na pewno mniej stresujący. Nie wiąże się bowiem z wizytą w sądzie. Jeżeli jest zgodna wola wszystkich spadkobierców, właściwie podczas jednego spotkania u notariusza można załatwić kwestie stwierdzenie nabycia spadku oraz dział spadku, a ponadto jeżeli ww. czynności miałyby nastąpić przed upływem 6 miesięcy od chwili śmierci mamy, również złożenia oświadczeń o stwierdzeniu nabycia spadku. W innym wypadku, jeśli spłata spadkowa nie jest możliwa ugodowo, trzeba będzie odbyć sprawę sądową.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.