Prawo do zachowku po matce, co z domem i wolą spadkodawcy?

Spadkobierca testamentowy

Z przedstawionych przez Pana okoliczności wynika, że Pana matka pozostawała w separacji z Pana ojcem. Następnie żyła z partnerem i to jego uczyniła jedynym spadkobiercą swojego majątku. Z Pana informacji wynika, że pozostawiła ona po sobie przede wszystkim nieruchomość (budynek mieszkalny) otrzymaną w spadku po rodzicach.

Już w tym miejscu zaznaczam, że zgodnie z art. 33 pkt 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) przedmioty majątkowe nabyte w trakcie małżeństwa przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, wchodzą do majątku osobistego małżonka, na rzecz którego został ustanowiony zapis, darowizna czy spadek. Wynika z tego, że niezależnie od faktu, czy był dokonywany podział majątku między Pana ojcem a matką, dom ten nie podlegał podziałowi i w całości wszedł do masy spadkowej po Pana matce.

Komu przysługuje zachowek?

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.):

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Jak wynika z powyższego, Pan i Pana bracia (każdy indywidualnie) mają roszczenie do spadkobiercy o wypłatę zachowku na podstawie powyższego przepisu.

Pana ojciec prawa do zachowku nie posiada. Z mocy ustawy po zmarłym małżonku nie dziedziczy małżonek, który pozostawał z nim w separacji orzeczonej przez sąd. Do spadku może zostać powołany małżonek pozostający w separacji prawnej, jedynie gdy został powołany w testamencie. Pominięty w testamencie małżonek pozostający w prawnej separacji nie ma również prawa ubiegać się o zachowek. Jeżeli więc w testamencie brak oświadczeń o dziedziczeniu przez Pana tatę, to nie ma on praw do zachowku.

Obliczenie zachowku dla dzieci pominiętych w testamencie

Obliczenie wysokości zachowku można podzielić na etapy.

Pierwszą czynnością, jaką należy wykonać, jest wyliczenie udziału, który przypadałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego, czyli jeśli nie byłoby testamentu, następnie zaś ustalenie tak zwanej czystej wartości spadku.

Obecnie (jeżeli nie byłoby testamentu) każde z dzieci (tata jest wyłączony od dziedziczenia) otrzymałoby udział wynoszący 1/3 spadku.

Tytułem więc zachowku każdemu należy się połowa z tego udziału, czyli 1/6 wartości spadku (1/2 x 1/3 = 1/6). Każdy więc ze spadkobierców może żądać zachowku w postaci pieniężnej w wysokości 1/6 wartości spadku.

Określając wspomnianą podstawę, czyli tzw. czystą wartość spadku, należy wziąć pod uwagę tylko aktywa spadkowe (czyli pomniejszone o ewentualne długi spadkowe), nie uwzględnia się też zapisów zwykłych i poleceń.

Proszę pamiętać, że darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku zalicza się na należny mu zachowek, tak samo jak ewentualny zapis w testamencie. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę uczynioną przez spadkodawcę wstępnemu uprawnionego. Ma to na celu ochronę spadkobierców i wykluczenie między innymi takiej sytuacji, kiedy osoba otrzymuje znaczną darowiznę za życia spadkodawcy, a potem żąda jeszcze zachowku.

Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 1007 § 1 K.c.: „roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu”. Na dochodzenie zachowku ma Pan więc 5 lat od daty ogłoszenia testamentu.

Czy prawo do zachowku można przekazać innemu spadkobiercy?

Niestety prawo do zachowku należy się każdemu ze spadkobierców z osobna, dlatego Pana brat nie może się zrzec swojego uprawnienia. Pan jednak, jako brat, może być jego pełnomocnikiem procesowym. Faktycznie więc to Pan będzie występował w jego imieniu w ewentualnej sprawie sądowej, a potem brat może podarować Panu (bez płacenia podatku od darowizny na skutek zwolnienia dla najbliższych osób po spełnieniu określonych przesłanek) dochodzoną tytułem zachowku kwotę.

Powinien Pan przed wszczęciem sprawy sądowej wycenić (nawet orientacyjnie) wartość spadku po ojcu i wezwać do zapłaty listem poleconym spadkobiercę w określonym czasie pod rygorem skierowania sprawy do sądu o zapłatę.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.