Testament a demencja, jak zabezpieczyć prawa spadkobiercy?

Czy przyszły spadkobierca może zabezpieczyć się przed ewentualną zmianą testamentu?

Nie ma czegoś takiego jak zabezpieczenie się przed zmianą testamentu. Zgodnie z art. 943 Kodeksu cywilnego (K.c.) spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Oznacza to, że dopóki Pani ciocia żyje, ma prawo zmienić swoją ostatnią wolę i przekazać spadek po sobie komu tylko zechce. Niestety ani Pani, ani nikt inny nie ma wpływu na to, co ciocia zrobi. Nie może się Pani również umówić z nią co do spadku, ponieważ wszelkie umowy o spadek po osobie żyjącej są bezwzględnie nieważne (oprócz umowy o zrzeczenie się dziedziczenia). Co zatem mogą zrobić członkowie rodziny cioci? Nie mogą sami zmienić testamentu, ponieważ będzie to czynność nieważna – zmiany może dokonać tylko ciocia. Mogą ją oczywiście namawiać do zmiany, tak samo jak Pani może nawiać, aby testamentu nie zmieniała – tego nikt nikomu zabronić nie może, a co zrobi ciocia, zależy już tylko od niej samej. Z kolei jeżeli nie uda im się namówić cioci do zmiany testamentu za jej życia, mogą spróbować unieważnić go po śmierci.

Podważenie ważności testamentu

Zasadniczo istnieje możliwość podważenia ważności testamentu, jeżeli zachodzi jedna z przesłanek z art. 945 § 1 K.c. Mianowicie testament nie jest ważny, jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
3. pod wpływem groźby.

Zgodnie z art. 945 § 2 K.c.: „na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku”.

Testament został sporządzony w formie aktu notarialnego. W tym miejscu trzeba zauważyć, że akt notarialny ma moc dokumentu urzędowego – art. 2 § 2 Prawa o notariacie stanowi, że czynności notarialne dokonane przez notariusza zgodnie z prawem mają charakter dokumentu urzędowego. Dokument ten, sporządzony w przepisanej formie, stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone (art. 244 § 1 K.p.c.). Zaprzeczenie może nastąpić tylko w razie zaistnienia przesłanek przewidzianych w art. 252 K.p.c., tzn. strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenia organu, od którego dokument ten pochodzi, są niezgodne z prawdą, powinna okoliczności te udowodnić.

Należy też dodać, że forma aktu notarialnego daje podmiotowi dokonującemu danej czynności prawnej wysoki stopień pewności wywołania skutków prawnych zamierzonych przez niego. Sporządzenie dokumentu przez notariusza, który działa jako osoba zaufania publicznego (art. 2 § 1 Prawa o notariacie), powinno stanowić gwarancję zachowania wszystkich wymagań dotyczących dokonywanej czynności, zarówno odnoszących się do treści, jak i formy.

Ponadto z ustawy Prawo o notariacie wynika obowiązek notariusza czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne (art. 80 § 2).

Podsumowując, należy stwierdzić, że testament notarialny, podobnie jak każdy inny testament, może zostać podważony w przypadkach, gdy jest nieważny z mocy prawa. Takie sytuacje wymienia wspomniany wcześniej art. 945 § 1 K.c.

Przeprowadzenie sprawy spadkowej po wujku

Mając jednak na uwadze powyższe informacje, trzeba podkreślić, że żeby unieważnić testament notarialny, muszą zajść naprawdę szczególne okoliczności. Oczywiście nie jest to niemożliwe, ale w praktyce okazuje się bardzo trudne i rzadkie. Na osobie, która chce podważyć taki testament, ciąży bowiem (zgodnie z art. 6 K.c.) ciężar udowodnienia faktu, z którego osoba ta wywodzi skutki prawne. Dlatego też rodzina babci będzie musiała udowodnić przez sądem, że Pani babcia sporządziła testament np. w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji. Będzie musiała powołać się przed sądem na naprawdę przekonujące dowody, jak np. zeznania świadków, lekarzy, orzeczenia lekarskie. Same twierdzenia, niepoparte żadnymi dowodami, są absolutnie niewystarczające.

Co się zaś tyczy kwestii nieprzeprowadzania teraz sprawy spadkowej po zmarłym wujku, tylko poczekania do śmierci cioci – nic to absolutnie nie da, ponieważ zgodnie z art. 924 K.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że Pani ciocia nabyła spadek po swym mężu już w chwili jego śmierci, a sądowe stwierdzenie nabycia spadku tylko ten stan prawny potwierdzi. Zwlekając z postępowaniem spadkowym po śmierci wujka, Pani ciocia naraża się również na konsekwencje prawne. Należy mieć bowiem na uwadze, że sąd spadku może, zgodnie z art. 646 § 2 K.p.c., nałożyć karę grzywny na każdą osobę, która ma testament i nie wyda go w terminie określonym przez ten sąd. Osoba taka może odpowiadać wobec spadkobiercy za szkodę wynikłą z bezzasadnego uchylania się od obowiązku wydania testamentu, który powstaje w momencie, gdy posiadacz testamentu dowiedział się o śmierci spadkodawcy.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.