Dziedziczenie po małżonku przy rozdzielności majątkowej: co musisz wiedzieć?

W polskim systemie prawa istnieje możliwość dziedziczenia albo na podstawie sporządzonego testamentu, albo w przypadku jego braku na podstawie ustawy.

Wskazać należy również na prawo zamieszkiwania we wspólnym mieszkaniu pomimo śmierci spadkodawcy. Zgodnie z art. 923 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

Dziedziczenie na podstawie testamentu

Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament (art. 941 K.c.). Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (art. 942 K.c.). Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia (art. 943 K.c.).

Rodzaje testamentów

Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą (art. 949 § 1 K.c.). Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego (art. 950 K.c.).

Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego (art. 951 § 1 K.c.).

Sygnalizuję, iż istnieją też inne szczególne formy testamentu, np. na statku morskim lub w przypadku ryzyka jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy.

Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób (art. 959 K.c.). Istnieje możliwość powierzenia w spadku poszczególnych przedmiotów tzw. zapis. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły) (art. 968 § 1 K.c.).

Dodatkowo istnieje możliwość ustanowienia tez. zapisy windykacyjnego. Zgodnie z art. 981¹ K.c.:

„§ 1. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).

§ 2. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

1) rzecz oznaczona co do tożsamości;

2) zbywalne prawo majątkowe;

3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;

4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności”.

Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie) (art. 982 K.c.).

Zachowek – czym jest i komu przysługuje?

W tym miejscu należy wskazać na istnienie instytucji zachowku. Zgodnie z art. 991 K.c.:

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 K.c.)

Jednak istnieje możliwość wyłączenia uprawnienia do zachowku poprzez tzw. wydziedziczenie, którego przyczyna powinna być wskazana w testamencie. Art. 1008 K.c. stanowi:
„Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Dziedziczenie ustawowe

W przypadku braku sporządzenia testamentu mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym.

Zgodnie z art. 931 K.c.:

„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Istnieje możliwość uznania za niegodnego dziedziczenia. Art. 928 K.c. stanowi:

„§ 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku”.

Podsumowując, jeżeli posiadają Państwo mieszkanie we wspólności ustawowej małżeńskiej, to w przypadku Państwa śmierci będą Państwo dziedziczyć w następujący sposób. W przypadku Pani śmierci całość majątku nabędzie Pani małżonek. W przypadku śmierci Pani męża to 1/2 spadku nabędzie Pani, a pozostałą 1/2 syn męża. Tak więc Pani posiadać będzie 3/4 własności nieruchomości, natomiast syn Pani męża 1/4. W przypadku sporządzenia przez Pani męża testamentu może Pani nabyć cały udział w mieszkaniu, jednak należy pamiętać o instytucji zachowku. W przypadku Państwa wspólnego dziecka to ułamek ten ulegnie zmianie. Małżonek będzie dziedziczył co najmniej 1/4 spadku, natomiast pozostała będzie podzielona na dzieci.

Rozdzielność majątkowa a dziedziczenie przez żonę i dziecko

Fakt rozdzielności majątkowej nie wpływa na ograniczenie możliwości dziedziczenia. Ma on znaczenie tylko przy ustaleniu masy spadku. Dla przykładu, jeżeli Pani mąż ma nieruchomość wchodzącą do jego majątku odrębnego, to w przypadku jego śmierci otrzyma Pani równy udział z dziećmi Pani męża, ale co najmniej 1/4 udziału tej nieruchomości.

Oprócz możliwości wydziedziczenia albo uznania za niegodnego dziedziczenia brak jest możliwości pozbawiania dziecka prawa do zachowku. Najlepiej sporządzić testament, powołując Panią do całości spadku. Zdarza się, że rodzina przypomną sobie o zachowku po terminie przedawnienia i tym samym pozbawia się tego prawa.

Jeżeli mąż darowałby Pani 1/2 swojego majątku za życia, to przez 10 lat od darowizny majątek ten liczy się do zachowku.

Ewentualni, pełnoletnie dziecko Pani męża mogłoby jeszcze za życia Pani męża podpisać umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. Art. 1048 K.c. stanowi: „spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego”.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.